Begin 2006 beloofde minister Peijs op een kamervraag van de heer Slob (Christen Unie) een nader onderzoek over de gevolgen van mobiel bellen tijdens het fietsen voor de verkeersveiligheid. Naar aanleiding van deze vraag voerde de Adviesdienst Verkeer en Vervoer (AVV) een onderzoek uit met als centrale vraagstelling: ‘Wat zijn de risico’s van mobiel bellen op de fiets?’. Er wordt een vergelijking getrokken met mobiel bellen in de auto en er wordt een onderscheid gemaakt tussen handheld en handsfree bellen. Handheld bellen in de auto is verboden sinds 2002. AVV streeft in dit rapport naar de best mogelijke schatting van de risico’s van mobiel bellen tijdens het fietsen. De invloed van mobiel bellen op de fiets is nog nooit onderzocht en mobiel bellen wordt niet geregistreerd bij ongevallen.
Kennis over de risico’s van mobiel bellen tijdens autorijden
De resultaten van epidemiologische studies laten zien dat mobiel bellen tijdens het autorijden resulteert in een vier maal hogere kans om bij een ongeval betrokken te raken. Het is niet bekend hoe mobiel bellen bijdraagt aan ongevallen. In simulator studies en veldexperimenten met geïnstrumenteerde auto’s zijn de volgende effecten op het rijgedrag gevonden:
- Meer gemiste informatie en latere reacties als informatie wordt opgemerk
- Later en krachtiger remmen voor een voorligger en een kortere stopafstand (tot bijvoorbeeld het midden van een kruising)
- Een hogere standaarddeviatie van het stuurgedrag in stedelijk gebied
Interferentie tussen mobiel bellen en fietsen
De vraag is hoe mobiel bellen het fietsgedrag beïnvloed. De aard van fietsen verschilt van autorijden en fietsers zijn bij andere soorten ongevallen betrokken dan automobilisten. Het fietsgedrag zal, net als het rijgedrag, in meerdere of mindere mate worden beïnvloed door interferentie met de volgende vier soorten processen: zicht, gehoor, cognitie en kinestesie (motoriek, beweging en balans). Net als bij autorijden zal mobiel bellen het grootste effect hebben op de cognitieve verwerking. De fietser of automobilist is er met zijn aandacht niet bij tijdens het bellen. Vergeleken bij autorijden is er minder interferentie met visuele processen te verwachten maar meer met auditieve processen. Fietsers hebben meer tijd om de omgeving in zich op te nemen door hun snelheid. Auditieve cues zullen voor fietsers belangrijker zijn dan voor automobilisten, bijvoorbeeld in de situatie dat een auto passeert op een smalle weg. De auditieve verwerking zal worden verstoord doordat de fietser het omgevingsgeluid moet wegfilteren om het gesprek te kunnen volgen. Met name wanneer een fietser gebruik maakt van een handheld telefoon zal dat interfereren met de kinestetische of motorische verwerking. De fietser moet dan met een hand sturen en in balans blijven. De vier soorten interferentie zijn verschillende van aard. Samenvattend kan niet worden geconcludeerd dan mobiel bellen meer of minder interfereert met fietsen dan met autorijden. Wel is aannemelijk dat de beheersing van de fiets in een bepaalde mate zal verslechteren.
Effecten van mobiel bellen op ernstige fietsongevallen We verwachten dat het fietsgedrag door mobiel bellen verslechtert. Toch is het aannemelijk dat het aantal verkeersdoden als gevolg van mobiel bellen tijdens het fietsen zeer beperkt zal zijn in vergelijking tot autorijden. Die verwachting is gebaseerd op de volgende aannamen:
- Meer Compensatiegedrag.
Fietsers kunnen even afstappen om te telefoon op te nemen, bij een kruispunt uitwijken tot de stoep op te rijden, enzovoorts.
- Minder mobiel bellen tijdens fietsen dan tijdens autorijden.
Zeker bij koud of nat weer is mobiel bellen op de fiets niet comfortabel. Het kan enige moeite kosten om de telefoon uit een jaszak te halen tijdens het fietsen. Zelfs bij handsfree bellen kan wind zorgen voor ‘gesuis’ wat de gesprekspartner moeilijk verstaanbaar maakt. Gezien de relatief korte tijdsduur van een gemiddelde fietsrit zal een fietser sneller besluiten om bij aankomst terug te bellen. Deze bevinding past bij een studie (met zelfrapportage) onder middelbare scholieren van 13 tot 16 jaar. Naar schatting zouden zij 1,5% van de tijd dat ze fietsen mobiel bellen. De SWOV schatte dit voor automobilisten in op 3%.
- Ouderen zullen vrijwel niet mobiel bellen tijdens het fietsen.
Meer dan de helft van de verkeersdoden onder fietsers is ouder van 55 jaar. Naar verwachting zal juist deze groep vrijwel niet mobiel bellen.
In veel landen is het gebruik van handheld mobiele telefoons tijdens het autorijden verboden. Evaluaties laten zien dat het moeilijk is om met een verbod een blijvend effect te bereiken. Zou een verbod op handheld bellen tijdens het fietsen worden overwogen dan moet daarbij bedacht worden dat handhaving onder fietsers moeilijk en duur zal zijn.
Gezien het verwachte aantal ongevallen door mobiel bellen tijdens het fietsen en de effectiviteit en kosten van mogelijke maatregelen adviseren wij het volgende:
- Voer geen verbod door op mobiel bellen tijdens het fietsen.
- Besteed aandacht aan de risico’s van mobiel bellen tijdens het fietsen in de verkeerseducatie voor scholieren.
De tweede aanbeveling past bij het streven uit de Nota Mobiliteit om extra aandacht te besteden aan ‘risicoherkenning’ in de verkeerseducatie voor scholieren. Voordeel is dat daarmee de groep wordt bereikt die vermoedelijk het meest mobiel zal bellen op de fiets. Daarnaast hoeft geen onderscheid gemaakt te worden tussen handheld en handsfree bellen. Aandacht voor de effecten van mobiel bellen kan worden gecombineerd met andere oorzaken van verminderde taakbekwaamheid zoals het rijden in grote groepen, slaapgebrek, alcohol- en drugsmisbruik.
Een blik op de toekomst
Het is moeilijk te voorspellen hoe de risico’s door mobiel bellen op de fiets zich de komende decennia verder zullen ontwikkelen. Naarmate communicatietechnologie steeds verder ingeburgerd raakt zullen ook ouderen meer gaan bellen, wellicht ook tijdens het fietsen. Dat kan extra verkeersdoden tot gevolg hebben. Zeker wanneer de groep ouderen door de vergrijzing groter wordt. Daar staat tegenover dat mensen er steeds meer aan gewend raken om dubbeltaken als mobiel bellen te combineren met andere activiteiten. Dit leereffect kan ertoe leiden dat mensen er beter in slagen om hun veiligheid te borgen terwijl zij fietsend of autorijdend deelnemen aan het verkeer.