Ongevallencijfers laten zien dat voor 65-plussers de kans op een ernstig ongeval per afgelegde fietskilometer (veel) hoger is dan voor andere leeftijdsgroepen. Aanpassingen aan de infrastructuur kunnen helpen deze ongevallen te voorkomen en de gevolgen van ongevallen die toch plaatsvinden te beperken. Ontwerpsuggesties voor seniorvriendelijke fietsinfrastructuur zijn opgenomen in de CROW-publicatie 'Seniorenproof wegontwerp'. De SWOV onderzocht of ze in de praktijk ook worden toegepast.
In het onderzoek zijn de ‘definitieve ontwerpen’ van gereconstrueerde 50km/uur-wegen binnen de bebouwde kom in 21 gemeenten beoordeeld. Er is daarbij gekeken naar de breedte van het fietspad en – bij kruispunten – naar uitbuiging van het fietspad en de aanwezigheid van middengeleiders. Daarnaast hebben dertien gemeenten meegewerkt aan een aanvullend telefonisch interview.
Onvoldoende breedte
Uit de telefonische interviews bleek dat de gemeenten de publicatie Seniorenproof wegontwerp weinig tot niet gebruikten bij het aanleggen en reconstrueren van hun wegen in het algemeen en evenmin bij ontwerpen van het specifieke definitieve ontwerp. Gemeenten gebruikten wel de ASVV (Aanbevelingen voor verkeersvoorzieningen binnen de bebouwde kom) en de Ontwerpwijzer fietsverkeer.
Alle dertien gemeenten die deelnamen aan de interviews schatten zelf dat minder dan de helft van hun fietspaden de breedte heeft die wordt geadviseerd in de ontwerpsuggesties. Twaalf van hen schatten zelfs in dat slechts 0-20% voldoet.
SWOV-beoordelingen van de definitieve ontwerpen van recent heringerichte 50km/uur-wegen in 21 gemeenten onderschrijven dit beeld: 20 van de 21 fietspaden voldoen niet aan de breedte uit de ontwerpsuggestie. In 13 van deze 20 gevallen zou de breedte volgens SWOV-inschattingen wel haalbaar zijn geweest, hoewel de aanpassingen in de meeste gevallen extra geld zullen kosten (bijvoorbeeld om groenstroken op te kopen of bestaande wegen iets te verleggen). In 7 definitieve ontwerpen waren onvoldoende mogelijkheden om aan de ontwerpsuggestie te voldoen.
Geen prioriteit
Gemeenten is gevraagd waarom hun fietspaden niet voldeden aan de ontwerpsuggestie. De belangrijkste algemene redenen die zij aanvoerden waren de kosten van de maatregel, het ontbreken van prioriteit en de opvatting dat de oplossing ligt in verandering van het fietsgedrag in plaats van de infrastructuur. Als redenen voor afwijkingen in de definitieve ontwerpen stelden gemeenten dat zij alleen de intensiteitseisen uit de Ontwerpwijzer fietsverkeer gebruikten voor het bepalen van de breedte van het fietspad en dat er in de specifieke gevallen onvoldoende ruimte was om de ontwerpsuggestie over te nemen.
Kosten
De dertien geïnterviewde respondenten van gemeenten schatten de toepassing van de ontwerpsuggesties voor uitbuigen van fietspaden bij kruispunten en het plaatsen van middengeleiding op kruispunten heel verschillend in: de schatting varieert van 0% tot 80% overname van de ontwerpsuggesties. Zes gemeenten hadden hun fietspaden uitgebogen zoals de ontwerpsuggestie aangeeft en acht gemeenten brachten een middengeleider aan.
De belangrijkste algemene redenen om af te wijken van de ontwerpsuggesties waren de kosten van de maatregelen, een gebrek aan prioriteit, het ontbreken van een sanctie en een door de gemeenten ervaren gebrek aan ruimte. Ook speelde een gebrek aan draagvlak bij de wegbeheerder een rol. Gemeenten verwoordden dit bijvoorbeeld als ‘heeft geen prioriteit’, ‘oplossing ligt in fietsgedrag’, ‘heeft geen invloed op de verkeersveiligheid’, ‘huidige situatie voldoet’ of ‘onnodig gezien huidige inrichting’.
Suggestie in plaats van richtlijn
Conclusie van de SWOV: Zowel de gemeten als de zelfgerapporteerde benutting van de ontwerpsuggestie Seniorenproof wegontwerp is laag, lager dan die van de Ontwerpwijzer fietsverkeer.
Een mogelijke verklaring is volgens de SWOV het feit dat de ontwerpsuggestie een verbijzondering is van algemene regels voor fietspaden zoals die zijn opgenomen in de ASVV en de Ontwerpwijzer fietsverkeer. Ook het feit dat de publicatie een ontwerpsuggestie is in plaats van een richtlijn (zoals de ASVV), speelt voor bijna de helft van de respondenten een rol, hoewel voor een juridisch verschil tussen richtlijnen en ontwerpsuggesties geen aanwijzingen zijn in de jurisprudentie.
Een tweede conclusie is dat het zelfs met extra investeringen niet altijd mogelijk is om te voldoen aan de ontwerpsuggestie. Dit is voor breedte het geval bij een derde van de fietspaden waarvan de definitieve ontwerpen zijn bekeken. Bij het uitbuigen van de fietspaden en de middengeleiders op de kruispunten betreft dat een kwart. De verschillen in benutting en toepassing van de ontwerpsuggestie Seniorenproof wegontwerp vergeleken met die van de Ontwerpwijzer fietsverkeer roepen de vraag op of publicaties over deelonderwerpen wel effectief zijn als er ook meer omvattende publicaties met richtlijnen voor infrastructuur bestaan.