Arnoud Waes promoveerde onlangs aan de UVA. In zijn proefschrift maakt hij onderscheid tussen twee soorten deelfietsen. De fietsen die je vindt bij vaste verdeelpunten, dockingstations, en de fietsen die her en der te vinden zijn en die je gebruikt met behulp van een app. Die laatste groep kan men rekenen tot de ‘platform gedreven businessmodellen’, die vaak ook de meeste problemen veroorzaken.
De nieuwe deelfietsen worden vaak gepromoot als een gezond, duurzaam en betaalbare oplossing voor lokale stedelijke problemen zoals overvolle fietsenstallingen of filedruk. Daarnaast trekken bedrijven gebruikers aan door de deelfiets te promoten als een nieuw statussymbool, volgens van Waes. Ondertussen proberen ze door te lobbyen de regels naar hun hand te zetten.
Hij kwam bij zijn onderzoek twee verschillende typen bedrijven tegen. Aan de ene kant zijn er bedrijven die snel marktaandeel proberen te verwerven door zonder afstemming met lokale autoriteiten grote aantallen deelfietsen tegen kunstmatig lage prijzen aan te bieden. De focus op snel en grootschalig lanceren leidt tot hevige competitie en gaat uiteindelijk ten koste van een kwalitatieve deelfietsdienst en aandacht voor lokale belangen. Daarnaast ziet dit type aanbieder kansen in dataverzameling en is de deelfietsendienst vaak geïntegreerd grotere technologiebedrijven of digitale platforms die ook e-commerce, sociale media, online betalingen, taxi- of maaltijddiensten aanbieden. Aan de andere kant zijn er ook aanbieders die meer focussen op samenwerkingen met lokale stedelijke autoriteiten en aandacht hebben voor publieke belangen.
‘Nieuwe platform gedreven business modellen versnellen stedelijke mobiliteitstransities vanwege ruimtelijke netwerkeffecten. Platformen hebben schaalvoordelen en zijn niet kapitaal intensief. Dit maakt snelle en mondiale verspreiding van innovatieve diensten mogelijk, met name omdat platformen niet afhankelijk zijn van investeringen in nieuwe fysieke infrastructuur. Platforminnovaties brengen ook gevestigde technologiebedrijven en startups naar de voorgrond van mobiliteitstransities. Een belangrijke motivatie hiervoor zijn potentiële verdiensten uit gebruikersdata.’
Maar platform-innovatie zorgt ook voor frictie met stedelijke instituties omdat afstemming vaak mist met bestaande regelgeving, normen of lokale culturen. ‘De snelle lancering van platforminnovatie staat op gespannen voet met de meer weloverwogen en democratische evaluatie van de sociale wenselijkheid. Dit zorgt voor spanningen tussen private aanbieders van platforminnovatie en publieke stakeholders in stedelijke mobiliteitstransities. Om uitdagingen van platform innovatie in de toekomst beter het hoofd te bieden – en een positieve bijdrage aan stedelijke transities te garanderen – zijn daarom nieuwe vormen van bestuur en samenwerking tussen lokale overheden en platformen nodig.’ Van Waes beveelt aan om dergelijke innovatie eerst uit te proberen in living labs, om gezamenlijk te leren over kansen en problemen.