In de nieuwste versie van het Dashboard duurzame en slimme mobiliteit van CROW-KpVV wordt de kennis die daarover nu bekend is op een rij gezet, met speciale aandacht voor de relatie tussen fietsen en obesitas.

Van de Nederlanders van 18 jaar en ouder is 50% te zwaar, 14% is zelfs veel te zwaar. Overgewicht is ongezond en obesitas, ernstig overgewicht, wordt zelfs gezien als een gevaar voor de volksgezondheid. 
Het gezondheidsverlies door overgewicht en ongezonde voeding samen is vergelijkbaar met het gezondheidsverlies door roken. Volwassenen met een BMI hoger dan 30 hebben 5-12 keer meer kans op suikerziekte, en 2 tot 4 keer meer kans op hartziekten en een aantal vormen van kanker, dan volwassenen met een normaal gewicht.

Het lastige is dat de wetenschappers het niet eens zijn over hoe sterk de verbanden zijn tussen de mate waarin mensen bewegen en hun BMI. En bovendien vinden niet alle onderzoeken significante verbanden, aldus de opstellers van het Dashboard.
Ook zijn er verschillende kritiekpunten zijn op het gebruik van de BMI als vertrekpunt voor dit soort berekeningen. De grenzen voor onder- en overgewicht zijn bijvoorbeeld gebaseerd op een relatief inactieve onderzoeksgroep, bij actieve mensen is bij hetzelfde lichaamsgewicht minder vaak sprake van overgewicht dan bij inactieve mensen. En de BMI maakt geen onderscheid tussen botten, spierweefsel en vet. Goed getrainde mensen of mensen met zware botten kunnen qua BMI hetzelfde scoren als mensen met veel vetweefsel. Om overgewicht te meten is het beter om het vetpercentage te meten. Een vetpercentage hoger dan 32% geldt bij vrouwen als overgewicht, bij mannen is dit 25%.

Verder zaait ook het RIVM twijfels door te stellend dat meer lichamelijke activiteit niet per definitie leidt tot minder lichaamsgewicht. Vaak compenseren mensen veel bewegen met meer voedselinname. Daarnaast kunnen mensen wanneer zij bijvoorbeeld van en naar het werk gaan fietsen, besluiten om ’s avonds niet meer te gaan hardlopen

Aan de andere wordt in wetenschappelijk onderzoek wel verband gevonden vinden tussen de inrichting van de stedelijke omgeving (o.a. hoge of lage dichtheid) en/of de toegang tot openbaar vervoer en de mate waarin de inwoners bewegen. ‘Er lijkt dus een verband te bestaan tussen ruimtelijke ordenings- en mobiliteitsbeleid en de mate van overgewicht.’

Opmerkelijk is ook dat overgewicht meer voorkomt daar waar men weinig fietst, bijvoorbeeld in Zuidoost-Groningen of Zuid Limburg. Kanttekening daarbij is wel dat het aantal fietskilometers komt uit de OViN enquête en dus zeker voor minder grote gemeenten grote onnauwkeurigheden vertoont. Het OViN is bedoeld voor uitspraken op landelijk niveau. ‘Grosso modo lijkt er echter wel een verband te bestaan.’

Nemen we de Bewegingsnorm als vertrekpunt, dan valt te berekenen – zoals het Fietsberaad deed in 2010 - dat voor en stad als Alkmaar het percentage inwoners met bewegingsarmoede met 1,5 procent-punten zou zakken als een gemiddelde inwoner per dag 1 minuut en 15 seconden langer op de fiets zit, zo signaleert men in het Dashboard. In het oorspronkelijke rapport tekende het Fietsberaad daarbij wel aan dat dit gewoon niet genoeg zou zijn om veel zoden aan de dijk te zetten. ‘Voor een daadwerkelijke verbetering van de volksgezondheid is een veel grotere toename van het fietsgebruik noodzakelijk. Wanneer in het beleid gefocust wordt op inwoners die niet of nauwelijks bewegen, mag voor die groep wel een groot effect verwacht worden van een klein beetje meer fietsen.’

Hoe dan ook, fietsen en lopen leveren in ieder geval wel de meeste voldoening op van de verschillende vervoermiddelen, aldus blijkt ook uit wetenschappelijk onderzoek. ‘Bewegen verbetert de mentale gezondheid. De uniforme en cyclische manier van bewegen tijdens fietsen kan de effecten van stress verminderen. Tijdens fietsen maak je de hormonen endorfine en serotine aan, die je met antidepressiva ook aanmaakt. Fietsen is dus een antidepressivum, echter zonder negatieve bijwerkingen. Ook gaat fietsen het verval van het brein tegen.’